Thách thức nhỏ mà khó
Việc cung cấp kiến thức để an toàn trên không gian mạng cho trẻ hiện nay dù không quá khó, những vấn đề đặt ra tưởng chừng chỉ là câu hỏi nhỏ, nhưng không nhiều trẻ em được cung cấp đầy đủ kiến thức. Và kỹ năng an toàn trên mạng dù được triển khai ở nhiều trường học hiện nay, nhưng tùy vào lịch của mỗi trường, chứ chưa trở thành một môn học thật sự.
Trong quá trình làm việc và nghiên cứu về an toàn mạng cho trẻ em, Hoàng Nhật Minh (thành viên Saigon Children’s) phân tích: “Nhiều em nhỏ còn rất vô tư trong không gian mạng và chưa thể xử lý cũng như nhận diện rủi ro nguy hiểm cho mình, như chuyện phân biệt sự tử tế và việc bảo vệ những thông tin cá nhân của mình. Cần nói chuyện tử tế với mọi người trên mạng, nhưng không cần trả lời những câu hỏi của người lạ, đặc biệt là những câu hỏi về thông tin cá nhân. Hoặc cách phân biệt ai là người lạ, ai là người quen, một người lạ có thể kết bạn và trở thành bạn bè trên mạng xã hội; nhưng nếu không có nhiều thông tin về người đó ngoài đời thực, những người đó vẫn là người lạ”.
Th.S Trần Anh Duy (nghiên cứu sinh An toàn thông tin tại Trường KU Leuven, Bỉ) phân tích thêm: “Một số trang giả mạo chúng ta có thể nhận diện ra ngay, tuy nhiên cũng có một số trang web mà đối tượng lừa đảo có sự đầu tư cao thì rất khó nhận diện. Về cơ bản, “Áo giáp” vô hình một số thao tác kiểm tra bước đầu có thể hướng dẫn các em là kiểm tra các đường dẫn URL của trang web. Địa chỉ URL của các website chính thống thường bắt đầu bằng https:// và có biểu tượng ổ khóa ở phía trước. Kiểm tra tên miền có phải thuộc tên các tổ chức, doanh nghiệp và cơ quan uy tín không. Các bậc cha mẹ, hoặc thầy cô cũng có thể lên sẵn danh sách các website uy tín và cần thiết cho việc học và chỉ cho phép các em truy cập vào các website đó. Chi tiết hơn, người lớn có thể hướng dẫn các em xem kỹ nội dung của website và các đường dẫn, yếu tố liên kết trong các website mà các em truy cập. Phải hỏi ngay ý kiến của người lớn khi phát hiện trang có dấu hiệu bất thường. Ngoài ra, một số tổ chức hiện nay cũng cung cấp các sản phẩm kiểm tra tính tin cậy của website hoặc các sản phẩm hỗ trợ nâng cao nhận thức trước các dấu hiệu lừa đảo như: https://antoanso.org/”.
Tò mò nhưng e ngại
Việc dễ dàng truy cập không gian mạng và việc các nền tảng mạng xã hội liên tục cập nhật xu hướng càng thu hút trẻ em. Hầu hết các em có tâm lý tò mò về những cái mới và e ngại trong việc tìm những kênh trợ giúp, tư vấn khi gặp rủi ro.
Báo cáo nghiên cứu Ngăn chặn hành vi gây tổn hại - bằng chứng về bóc lột và xâm hại tình dục trẻ em trên không gian mạng do ECPAT, INTERPOL và Văn phòng Nghiên cứu UNICEF - Innocenti thực hiện trong năm 2022, chỉ ra một thực tế có sự lo lắng, xấu hổ, lo sợ lộ thông tin cá nhân, bị chế giễu và hứng chịu cái nhìn tiêu cực từ dư luận do những yếu tố cản trở phụ nữ và trẻ em trình báo hành vi xâm hại tình dục.
Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao cũng đồng tình rằng, rào cản văn hóa và thành kiến xã hội là những yếu tố dẫn tới sự nhìn nhận không đúng đắn về tội xâm hại trẻ em. Nhiều nạn nhân và gia đình nạn nhân vẫn không dám trình báo hành vi phạm tội do xấu hổ hoặc lo sợ bị xã hội phán xét.
Cục Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao còn cho biết, hành vi xâm hại tình dục sẽ gây ra tổn hại tinh thần và thể chất nghiêm trọng đối với trẻ em, thậm chí có thể dẫn tới tử vong, bao gồm cả trường hợp tự sát. Họ cũng nói thêm, hầu hết kẻ phạm tội là người thân hoặc người quen của nạn nhân. Dữ liệu của các quốc gia trong nghiên cứu Ngăn chặn hành vi gây tổn hại đều xác nhận rằng, kẻ vi phạm thường có quen biết với nạn nhân.
Không gian mạng và các vấn đề đặt ra với trẻ em hay người trẻ là thách thức không hề nhỏ. Bên cạnh tiêu chuẩn cộng đồng trên các nền tảng, quy định pháp luật, thì một số mạng xã hội hiện nay như TikTok đặt máy chủ ở nước ngoài nên rất khó kiểm soát.
Thông tin về kết quả kiểm tra toàn diện TikTok vào đầu tháng 10 vừa qua, ông Lê Quang Tự Do, Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử, cho biết: “Đối tượng của đợt kiểm tra là 2 pháp nhân của TikTok tại Việt Nam gồm Văn phòng TikTok và Công ty TikTok Việt Nam. Tuy nhiên, từ thực tế kiểm tra, Văn phòng TikTok và Công ty TikTok Việt Nam không trực tiếp tham gia hoạt động quản lý, cung cấp các dịch vụ xuyên biên giới vào Việt Nam thông qua website TikTok.com và ứng dụng TikTok. Việc cung cấp các dịch vụ xuyên biên giới vào Việt Nam do TikTok Pte.Ltd (TikTok Singapore) trực tiếp quản lý, vận hành”.
Bài toán “bảo vệ trẻ em trên không gian mạng” đặt trong lời giải cần sự chung tay liên ngành, từ cơ quan quản lý, gia đình, nhà trường… Nhưng có lẽ, liệu pháp mạnh hơn hết chính là cung cấp cho các em đầy đủ kiến thức để tự trang bị “áo giáp” cho mình trong “thế giới phẳng”.