YouTuber Nguyễn Khánh Vương Anh giới thiệu ẩm thực Việt trên trang của mình.
Mỗi người cần tự tạo lập “bộ chỉnh” của văn hóa cá nhân giúp phân biệt việc nên làm với việc không nên làm, bởi dẫu thế nào thì tham gia mạng xã hội không chỉ thể hiện bản thân mà còn thể hiện hình ảnh văn hóa của dân tộc mà mỗi người là thành viên. Và không có điều gì khác, “bộ chỉnh” đó sẽ khiến họ được tin cậy, yêu mến, trở thành YouTuber, Tiktoker… có văn hóa.
1/Khảo sát các trang YouTube của người Việt trong nước sẽ thấy sự tùy tiện về văn hóa đã đến mức báo động:
1. Một số người có biểu hiện cực đoan, coi văn hóa dân tộc mình hơn văn hóa tộc khác; có người còn tỏ thái độ kỳ thị văn hóa, xúc phạm văn hóa, khi có ý kiến góp ý, phê bình thì chửi bới; một số người còn theo xu hướng “dĩ Việt vi trung” (Việt Nam là trung tâm), coi văn hóa Việt Nam như “cái nôi của văn hóa nhân loại”, dựa vào đó để miệt thị văn hóa dân tộc khác.
2. Báo chí nhiều lần phê phán ứng xử thiếu văn hóa của một số người khi có sự cố, sự kiện nào đó xảy ra (án mạng, tai nạn giao thông, thậm chí đám hiếu…) là lập tức chen vai hích cánh, đè đầu cưỡi cổ xông vào, vài chục hoặc vài trăm smartphone được giơ lên cố chộp hình ảnh sốt dẻo để đưa lên YouTube nhanh nhất.
3. Một số người hiểu biết văn hóa, lịch sử còn hời hợt vẫn khai thác truyền thuyết, dã sử mang màu sắc kỳ bí hoặc nhặt nhạnh thông tin chưa được kiểm chứng trôi nổi trên internet để đưa lên trang cá nhân, đẩy tới tình trạng đánh đồng truyền thuyết, dã sử với chính sử.
4. Một số người lại sản xuất video khoe giàu, khoe ăn chơi, nhậu nhẹt, cố tình tạo hình ảnh “giang hồ mạng”, chế một số món ăn kỳ dị rồi gắn cho chữ “khủng” để thu hút người xem.
5. Một số YouTuber tự nhận là “nhà truyền thông” với thao tác duy nhất là lượm lặt bài vở giật gân đã được đăng trên báo chí, gắn cho tiêu đề “hé lộ”, “kinh hoàng”, “khủng khiếp”, “không thể ngờ”, “không ai ngờ” để công bố, thậm chí lượm lặt chuyện tào lao trên mạng, vừa đọc vừa thêm mắm dặm muối pha trò, gây cười thô lậu.
6. Một số người hiểu biết văn hóa ẩm thực còn sơ sài vẫn tùy tiện đứng ra giải thích với người nước ngoài (Thí dụ: tay bóc lá dong từ bánh chưng nhưng giải thích là lá chuối; khẳng định thịt quay cuốn lá mơ chấm mắm tôm là món tiêu biểu của Việt Nam. Video của một YouTuber người nước ngoài đến Hà Nội quay cảnh khi anh hỏi món đặc trưng của ẩm thực Hà Nội thì được giới thiệu miến lươn, bánh cuốn Cao Bằng, YouTuber này phá ra cười vì biết đó không phải là món đặc trưng của ẩm thực Hà Nội…).
7. Đến hiện tại, số YouTuber viết sai chính tả, sai ngữ pháp là khá cao, thậm chí có người còn nói ngọng.
8. Vì đa số trang mạng xã hội do một người thực hiện nên có hiện tượng tự tin thái quá, chủ quan, chưa nắm được giới hạn hiểu biết về một vấn đề, lĩnh vực nào đó, chọn đề tài, đưa ra ý kiến khá cảm tính, thiếu suy xét, không kiểm chứng cẩn trọng.
9. Thiếu thông tin hoặc nghèo nàn tư liệu, một số YouTuber đã “lừa” người xem bằng cách làm video đọc đi đọc lại một vài nội dung, hoặc đổi tiêu đề video đưa lên vài lần trong một ngày…
2/Tháng 6/2023, BĐT tham gia YouTube, sau hơn nửa năm trang này lèo tèo vài trăm subscribe. Tháng 2/2024 sau khi lấy tiêu đề “Hành quân xuyên Việt” và công bố mấy chục video mới thì chưa đầy 30 ngày, số subscribe tăng lên hơn 30 nghìn, gần 12 triệu lượt xem. Đến thời điểm hiện tại đã đạt 40,3 nghìn subscribe, 15,8 triệu lượt xem. Trên TikTok, video của BĐT cũng rất thu hút. Sự tăng lên đó bắt đầu từ chuyện BĐT và bạn anh là PĐH cùng quê Hải Dương, sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự, về nhà đã có công ăn việc làm, nhưng sau một thời gian họ quyết định thực hiện chuyến đi bộ xuyên Việt từ Cà Mau đến Lũng Cú, với mong muốn “khám phá các văn hóa địa phương cũng như di tích lịch sử ngày xưa ông cha để lại,… có thêm các kiến thức văn hóa cũng như lịch sử Việt Nam”. Hình ảnh hai cựu binh trẻ da đen cháy, với quân phục dã chiến và mũ cối, giày vải, ba-lô nặng trĩu sau lưng, mồ hôi nhễ nhại kiên trì đi dưới trời nắng gắt, thi thoảng dừng lại làm thuê để có kinh phí đi tiếp, gặp điều không biết thì hỏi, chỉ nhận nước uống, không nhận tiền bạc… khiến nhiều người xem xúc động. Bà con ở Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng,… nhất là các bạn trẻ đã dành cho họ rất nhiều yêu thương. Và không cần nhiều lời, hình ảnh về những cái ôm siết chặt, những cuộc gặp gỡ đầm ấm, những tâm sự chân thành có niềm vui và nước mắt, những bạn trẻ náo nức chờ đón, những chai nước, những hộp cơm và rất nhiều món quà,… đã nói lên tất cả về văn hóa Việt Nam, tình người Việt Nam.
BĐT, PĐH vẫn trên đường, qua YouTube, TikTok rất nhiều người từ nam ra bắc đã nhắn tin dặn dò giữ gìn sức khỏe, chúc hoàn thành chuyến đi, mời đến thăm, hẹn đón trên đường. Video trên các trang YouTube, TikTok của BĐT, PĐH cho thấy họ sáng tạo nội dung từ nỗ lực của chính bản thân, không bị giật gân, câu khách lôi cuốn, không tự biến mình thành “người tối tạo nội dung”. Đó cũng là thí dụ cho thấy với bất kỳ nghề nghiệp, công việc nào trong xã hội thì ý thức xã hội lành mạnh, thái độ lao động nghiêm túc vẫn là nền tảng giúp mỗi người đạt được thành quả hữu ích đối với bản thân, rộng hơn là đối với cộng đồng.
3/Ở buổi hồng hoang của lịch sử, khi con người bắt đầu tụ hợp để xây dựng nên các cộng đồng sơ khai đầu tiên thì văn hóa cũng manh nha xuất hiện. Giữa các cộng đồng tuy có sự khác nhau về thời điểm ra đời, có những bước tiến văn hóa nhanh chậm khác nhau thì vẫn cùng hướng đến mục đích xây dựng văn hóa trong các điều kiện riêng. Văn hóa cộng đồng là kết quả của quá trình thích nghi tự nhiên, sáng tạo để hoàn thiện cộng đồng và liên tục được trao truyền giữa các thế hệ. Đến lượt nó, mỗi thế hệ lại làm cho văn hóa cộng đồng ngày càng phong phú hơn, ngày càng thấm đậm ý nghĩa nhân văn hơn. Thông qua văn hóa, phẩm chất tinh thần, trình độ trí tuệ và giá trị của cộng đồng được thể hiện. Vì thế, văn hóa luôn là một dòng chảy liên tục từ quá khứ, hiện tại đến tương lai và sự thống nhất giữa làm chủ văn hóa quá khứ với sáng tạo giá trị văn hóa mới là phương diện rất quan trọng của quá trình văn hóa.
Song hành cùng các hình thức cộng đồng người trong lịch sử, ngày nay phạm vi rộng nhất của văn hóa cộng đồng là văn hóa dân tộc, và như sự lựa chọn tất yếu từ các điều kiện sinh tồn riêng của dân tộc mà văn hóa dân tộc quy định sự ra đời của bản sắc văn hóa. Văn hóa Việt Nam đã chứng tỏ sức sống mãnh liệt qua không biết bao nhiêu thăng trầm của lịch sử. Một nghìn năm Bắc thuộc, cha ông chúng ta không có một nhà nước tự chủ, không có một tiềm năng kinh tế, chỉ có một bản lĩnh văn hóa và bản lĩnh đó trở thành nguồn sinh lực nâng bước dân tộc vượt qua mọi sự cưỡng bức văn hóa từ bên ngoài để giành độc lập. Dân tộc trường tồn vì có một cốt cách văn hóa, một nền văn hóa đầy sức sống, phong phú, sinh động và tiềm ẩn trong đó là động lực gắn với lòng tự tôn, niềm tự hào, niềm tin về cội nguồn, về phẩm giá con cháu Hùng Vương.
Ngày nay khơi dậy sức mạnh văn hóa dân tộc là tất yếu khách quan của toàn bộ quá trình xây dựng đất nước, hội nhập với nhân loại. Tiếp cận từ góc độ nào thì sức mạnh văn hóa dân tộc cũng luôn gắn liền với truyền thống văn hóa, bản sắc văn hóa. Mà thực tế lịch sử cho thấy khi một dân tộc quay lưng với truyền thống văn hóa, phai nhạt hoặc đánh mất bản sắc là tự cắt đứt sợi dây thiêng liêng liên kết với quá khứ, để lại hậu quả khôn lường. Điều đó đòi hỏi từ mỗi cá nhân đến toàn xã hội phải phát huy tính tích cực xã hội, phát huy vai trò của yếu tố chủ quan bảo đảm bản sắc văn hóa luôn là bộ phận hữu cơ, là nguồn lực nội sinh của sức mạnh văn hóa dân tộc.
Khi sử dụng các nền tảng mạng xã hội làm công cụ giao lưu, truyền bá, quảng bá văn hóa cũng không thể lơi là yêu cầu về truyền thống văn hóa, về bản sắc văn hóa, về lòng tự tôn dân tộc. Để đáp ứng yêu cầu này, trước hết phải từ ý thức tự thân của mỗi người khi tham gia các nền tảng mạng xã hội.